سرور چیست؟ تعریف ساده و کاربردی برای انواع سرور

سرور چیست؟ سرور به‌زبان ساده، یک کامپیوتر قدرتمند یا یک نرم‌افزار است که منابع، خدمات یا داده‌ها را از طریق یک شبکه به دستگاه‌های دیگر (کلاینت‌ها) می‌رساند؛ همانند پیشخدمتی در رستوران که سفارش شما را تحویل می‌دهد. برای آشنایی با ۸ نوع سرور مهم از جمله ابری، اختصاصی، لینوکس و ویندوز و انتخاب بهترین گزینه برای نیازتان، ادامه این مطلب را مطالعه کنید.

سرور (Server) چیست و چه مفهومی دارد؟

سرور به‌زبان ساده، یک کامپیوتر قدرتمند یا یک نرم‌افزار است که منابع، خدمات یا داده‌هایی را از طریق یک شبکه به دست سایر کامپیوترها یا دستگاه‌ها (که «کلاینت» یا «مشتری» نام دارند) می‌رساند.

تصور کنید در یک رستوران هستید. شما (کلاینت) غذا سفارش می‌دهید، پیشخدمت (سرور) سفارش را از آشپزخانه (منبع اصلی داده) می‌آورد و روی میز شما می‌گذارد. در دنیای دیجیتال هم دقیقاً همین اتفاق می‌افتد.

وقتی یک وب‌سایت را باز می‌کنید، کامپیوتر شما درخواست دریافت آن صفحه را به وب‌سرور ارسال می‌کند. سرور فایل‌های آن صفحه (مثل HTML، تصاویر و غیره) را جمع‌آوری و برای مرورگر شما ارسال می‌کند. همچنین وقتی ایمیل می‌فرستید، برنامه ایمیل شما (کلاینت) با یک سرور ایمیل ارتباط برقرار می‌کند تا پیام ارسال یا دریافت شود.

در اصل، سرورها زیرساخت حیاتی دنیای دیجیتال ما هستند. آن‌ها موتورهایی هستند که وب‌سایت‌ها را فعال نگه می‌دارند، فایل‌های ما را ذخیره، ایمیل‌ها را مدیریت و بسیاری از خدمات آنلاین را ممکن می‌کنند. بدون سرورها، اینترنت و اپلیکیشن‌هایی که هر روز استفاده می‌کنیم، وجود نداشتند.

نحوه کارکردن سرور به‌زبان ساده

اصطلاح «سرور» ممکن است به آیتم‌های مختلفی اشاره داشته باشد؛ گاهی منظور یک کامپیوتر قدرتمند فیزیکی است، گاهی یک ماشین مجازی (VM) که روی یک سرور واقعی اجرا می‌شود و گاهی هم فقط نرم‌افزاری است که خدمات خاصی ارائه می‌دهد. بنابراین، عملکرد سرور بسته به اینکه از کدام نوع است، می‌تواند متفاوت باشد.

برای مثال، سیستم‌عامل‌های مخصوص سرور مثل Windows Server 2022 طراحی شده‌اند تا بتوانند درخواست‌های کاربران در شبکه (کلاینت‌ها) را دریافت کنند و پاسخ دهند. این سیستم‌ها کمک می‌کنند کاربران به فایل‌ها، چاپگرها یا نرم‌افزارهای خاصی که روی شبکه قرار دارند، دسترسی داشته باشند.

به‌طور خلاصه، سرور می‌تواند هم سخت‌افزار، هم نرم‌افزار و هم ترکیبی از این دو باشد که وظیفه‌اش خدمت‌رسانی به سایر دستگاه‌ها و کاربران است.

ویژگی‌های مهم سرور

هر سرور برای آنکه بتواند به‌خوبی به کاربران خدمات بدهد، باید ویژگی‌های مشخصی داشته باشد:

• مقیاس‌پذیری (Scalability): قابلیت انطباق با رشد کسب‌وکار و افزایش تعداد کاربران یا حجم کاری، بدون نیاز به تغییرات اساسی در زیرساخت را داشته باشد؛
• قدرت پردازش بالا (High processing power): با تجمیع منابع محاسباتی، قدرت پردازش بالایی فراهم کند که به شبکه اجازه دهد وظایف سنگین را بدون افت عملکرد اجرا کند؛
• قابلیت اطمینان (Reliability): تضمین عملکرد پایدار و آپ‌تایم بالای سرویس‌ها. برای رسیدن به این هدف، معمولاً از معماری‌های High-Availability استفاده می‌شود که در صورت خرابی یک بخش، وظایف آن به‌صورت خودکار به بخش‌های سالم منتقل می‌شود؛
• همکاری بهتر: فراهم‌کردن امکان دسترسی آسان و مشترک چند کاربر به منابع، فایل‌ها و برنامه‌های شبکه که منجر به تقویت کار تیمی می‌شود؛
• صرفه‌جویی در هزینه: با مدیریت بار کاری سنگین، فشار روی دستگاه‌های کلاینت و نیاز آن‌ها به نگهداری و تعمیرات را کاهش دهد و به‌این‌ترتیب در هزینه‌ها صرفه‌جویی کند؛
• محافظت در برابر حملات سایبری: به‌عنوان یک لایه امنیتی، درخواست‌های ورودی را بررسی و ترافیک مشکوک و حملات سایبری را پیش‌از رسیدن به دستگاه‌های دیگر شبکه مسدود کند.
• مدیریت ساده: دسترسی به کنترل‌پنل، مانیتورینگ و پشتیبانی مناسب اهمیت زیادی دارد؛
• پشتیبانی از سیستم‌عامل‌ها و نرم‌افزارهای مختلف: از جمله لینوکس، ویندوز، دیتابیس‌ها و زبان‌های برنامه‌نویسی.

انواع سرور

در ادامه به بررسی مهم‌ترین انواع سرور از نظر نقش یا کاربرد سرور می‌پردازیم و هریک را به‌طور دقیق بررسی می‌کنیم.

انواع سرور بر اساس نقش و کاربرد (Types of Servers by Role)

در این دسته‌بندی، سرورها براساس وظیفه و خدمتی که ارائه می‌دهند، معرفی می‌شوند:

سرور پایگاه داده (Database server)

این نوع سرور مسئول ذخیره، مدیریت و دادن اطلاعات به کاربران است؛ درست مانند کتابداری که اطلاعات را مرتب نگه می‌دارد و در زمان نیاز تحویل می‌دهد. این سرورها در شرکت‌ها برای مدیریت حجم بالای داده‌ها استفاده می‌شوند؛ مثلاً بخش منابع انسانی برای دسترسی به سوابق کارکنان به آن‌ها متکی است.

سرورهای پایگاه داده، معمولاً براساس مدل کلاینت–سرور کار می‌کنند؛ یعنی کاربران درخواست ارسال می‌کنند و سرور، پاسخ مناسب را می‌دهد. MySQL، Microsoft SQL Server و Oracle از جمله سرورهای رایج پایگاه داده هستند.

سرور وب (Web Server)

سرورهای وب، موتور محرک وب‌سایت شما هستند که امکان دسترسی کاربران به آن را از طریق اینترنت فراهم می‌کنند. وقتی فردی از وب‌سایت شما بازدید می‌کند، مرورگر او، درخواست‌هایی را به سرور وب ارسال می‌کند.

این سرور درخواست را دریافت و محتوای موردنیاز (مثل صفحات HTML، تصاویر و فایل‌ها) را به مرورگر ارسال می‌کند. از جمله سرورهای وب معروف، می‌توان به Apache و Nginx اشاره کرد.

سرور اپلیکیشن (Application Servers)

سرورهای اپلیکیشن که اغلب با نام “App Server” شناخته می‌شوند، به‌عنوان واسطه‌ای بین کاربران و پایگاه‌های داده پشتیبان عمل می‌کنند و مسئول مدیریت منطق کسب‌وکار، امنیت و دسترسی به داده‌ها هستند. درواقع، آن‌ها بار سنگین اجرای نرم‌افزارهای شما را به دوش می‌کشند.

وقتی تیم فروش شما نیاز دارد به داده‌های مشتریان دسترسی پیدا کند یا آن‌ها را به‌روزرسانی کند، این سرور اپلیکیشن است که این درخواست‌ها را پردازش‌ نموده و تضمین می‌کند که اطلاعات به‌درستی خدمت‌رسانی شوند.

سایر انواع کاربردی

علاوه‌بر موارد بالا، سرورهایی مثل ایمیل سرور، پروکسی سرور، سرور DNS، سرور بک‌آپ، سرور پرینت و غیره هم وجود دارند که هریک وظیفه خاصی در شبکه برعهده دارند.

انواع سرور بر اساس مدل زیرساخت و میزبانی (Types of Servers by Infrastructure)

در این بخش، سرورها براساس نحوه استقرار و میزبانی دسته‌بندی می‌شوند:

سرور مجازی (Virtual Servers)

سرورهای مجازی به شما اجازه می‌دهند چند محیط سرور را روی یک دستگاه فیزیکی اجرا کنید؛ مثل اینکه چند سرور کوچک را در دل یک سرور بزرگ داشته باشید. این کار باعث استفاده بهتر از منابع، کاهش هزینه‌ها و افزایش انعطاف‌پذیری می‌شود؛ مثلاً می‌توانید بدون نیاز به خرید سخت‌افزار جدید، یک ماشین مجازی برای تست نرم‌افزار ایجاد کنید که فرایند توسعه را سریع‌تر می‌کند یا اگر تیم مارکتینگ برای کمپینی بزرگ به منابع بیشتری نیاز داشته باشد، می‌توان به‌راحتی و بدون خرید سرور جدید، رم یا CPU بیشتری به ماشین مجازی آن‌ها اختصاص داد. این قابلیت در زمان‌های اوج یا رکود کاری بسیار مفید است.

سرورهای مجازی امنیت بالایی دارند؛ چون هر VM در محیطی جداگانه (ایزوله) اجرا می‌شود و اگر یکی آسیب ببیند، بقیه مشکلی نخواهند داشت. همچنین می‌توانید Snapshot بگیرید تا در صورت بروز مشکل، سیستم را به حالت قبل برگردانید.

از نظر کاربرد، انواع دیگری از سرور مانند سرور ایمیل، سرور پروکسی، سرور DNS، سرور بک‌آپ، سرور پرینت و غیره هم وجود دارند؛ اما جز کاربرد، سرورها براساس نوع میزبانی یا زیرساخت هم به دسته‌های مختلفی تقسیم‌بندی می‌شوند که عبارت‌اند از:

سرور اختصاصی (Dedicated Server)

سرور اختصاصی، یک سرور فیزیکی کامل است که فقط به یک کاربر یا سازمان اختصاص دارد. تمام منابع آن از جمله CPU، RAM و فضای ذخیره‌سازی، فقط در اختیار یک پروژه یا سایت قرار می‌گیرد. این نوع سرور از مزایای زیر برخوردار است:

• قدرت و سرعت بالا؛
• کنترل کامل؛
• مناسب‌بودن برای سایت‌های پرترافیک.

اما معایبی هم دارد که عبارت‌اند از:

• هزینه بالا؛
• نیاز به دانش فنی برای مدیریت.

سرور ابری (Cloud Server)

سرور ابری مبتنی بر تکنولوژی رایانش ابری است و از مجموعه‌ای از سرورهای متصل به هم در فضای ابری تشکیل شده است؛ یعنی منابع آن از چند سرور مختلف به‌صورت اشتراکی تأمین می‌شود و در صورت نیاز می‌توان منابع را به‌راحتی افزایش داد. از مزایای این نوع سرور، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• انعطاف‌پذیری بالا؛
• پرداخت براساس مصرف؛
• مقیاس‌پذیر و قابل‌اطمینان.

عیب این نوع سرور این است که هزینه‌های آن متغیر و وابسته به ارائه‌دهنده خدمات است.

انواع سرور براساس سیستم‌عامل (Types of Servers by Operating System)

تمام مدل‌های بالا می‌توانند با سیستم‌عامل‌های مختلف کار کنند:

سرور لینوکس

سرور لینوکس نوعی سرور است که با سیستم‌عامل لینوکس کار می‌کند و با مزایایی چون امنیت بالا، رایگان و متن‌باز بودن سیستم‌عامل، مصرف پایین منابع، پایداری و هزینه کمتر، انتخاب بسیاری از توسعه‌دهندگان است؛ اما برای استفاده از این نوع سرور، نیاز به آشنایی با خط فرمان و مدیریت لینوکسی دارید.

سرور ویندوز

سرور ویندوز با سیستم‌عامل Microsoft Windows Server اجرا و بیشتر برای اپلیکیشن‌هایی که به دات‌نت (.NET) یا MSSQL نیاز دارند، استفاده می‌شود. مزایای آن عبارت‌اند از:

• رابط گرافیکی ساده؛
• مناسب برای برنامه‌های ویندوزی.

اما برای استفاده از این نوع سرور، نیاز به لایسنس دارید و مصرف منابعش هم بالا است.

 مقایسه انواع سرور از نظر ویژگی، هزینه و کاربرد

در جدول زیر می‌توانید تفاوت سرور را از نظر ویژگی، هزینه و کاربرد در یک نگاه مشاهده کنید.

نوع سرور	دسته‌بندی	ویژگی‌ها	هزینه	کاربرد مناسب
پایگاه داده (Database)	نقش/کاربرد	ذخیره و مدیریت داده‌ها، پشتیبانی از MySQL و Oracle	متوسط تا بالا	مدیریت داده‌های سازمانی، CRM
وب (Web Server)	نقش/کاربرد	ارائه محتوای وب (HTML، تصاویر)، Apache/Nginx	کم تا متوسط	وب‌سایت‌ها، فروشگاه‌های آنلاین
اپلیکیشن (Application)	نقش/کاربرد	مدیریت منطق کسب‌وکار، واسطه کاربر و پایگاه داده	متوسط تا بالا	اپلیکیشن‌های تجاری
مجازی (VPS)	زیرساخت	چند محیط ایزوله روی یک سرور، مقیاس‌پذیر	کم تا متوسط	تست نرم‌افزار، SMBها
اختصاصی (Dedicated)	زیرساخت	منابع کامل برای یک کاربر، کنترل بالا	بالا	وب‌سایت‌های پرترافیک
ابری (Cloud)	زیرساخت	مقیاس‌پذیری بالا، پرداخت براساس مصرف	متغیر	استارتاپ‌ها، اپ‌های ابری
لینوکس (Linux)	سیستم‌عامل	متن‌باز، امنیت بالا، منابع کم	کم تا متوسط	میزبانی وب، سرور ایمیل
ویندوز (Windows)	سیستم‌عامل	رابط کاربری ساده، سازگار با .NET و MSSQL	بالا	نرم‌افزارهای مایکروسافتی

نقش و کاربردهای سرور در دنیای واقعی

سرورها در بیشتر فعالیت‌های آنلاین ما نقش اساسی دارند. برخی از مهم‌ترین کاربردها، عبارت‌ند از:

• میزبانی وب‌سایت‌ها: تمام وب‌سایت‌ها روی یک نوع سرور اجرا می‌شوند؛
• میزبانی ایمیل: ایمیل‌های شما روی سرورهای ایمیل ذخیره و مدیریت می‌شوند؛
• ذخیره‌سازی داده‌ها: سرورها دیتابیس‌ها و فایل‌های پروژه‌های مختلف را نگهداری می‌کنند؛
• فراهم‌کردن API: بسیاری از اپلیکیشن‌ها از سرورها برای ارتباط با دیتابیس استفاده می‌کنند؛
• گیمینگ و نرم‌افزارهای آنلاین: بازی‌های آنلاین و اپلیکیشن‌های SaaS روی سرورها اجرا می‌شوند.

نکات مهم در انتخاب سرور متناسب با نیازتان

انتخاب سرور مناسب، به عوامل متعددی بستگی دارد:

• نیازهای عملکردی: برای وب‌سایت‌های پرترافیک، سرور اختصاصی یا ابری مناسب است.
• بودجه: سرورهای مجازی و ابری برای بودجه‌های محدود ایدئال هستند؛
• دانش فنی: سرورهای لینوکس نیاز به تخصص بیشتری دارند، درحالی‌که سرورهای ویندوزی کاربرپسندترند؛
• مقیاس‌پذیری: اگر کسب‌وکارتان در حال رشد است، سرور ابری انتخاب بهتری است؛
• امنیت: برای داده‌های حساس، سرور اختصاصی یا VPS با تنظیمات امنیتی قوی توصیه می‌شود.

اجزای فیزیکی کلیدی سرور

سرورها فقط نسخه‌های بزرگ‌تر و قوی‌تر از رایانه‌های رومیزی نیستند. آن‌ها برای کار مداوم، اطمینان بالا و تحمل بار سنگین طراحی شده‌اند. اجزای اصلی که یک سرور را متمایز می‌کنند، عبارت‌اند از:

• پردازنده‌های سروری (Server-grade CPUs): سرورها معمولاً از پردازنده‌هایی مثل Intel Xeon یا AMD EPYC استفاده می‌کنند. این پردازنده‌ها تعداد هسته‌های بیشتر، توان پردازشی بالاتر و برای کارکرد ۲۴ ساعته و ۷ روز هفته آمادگی کامل دارند؛
• حافظه ECC RAM: برخلاف رم‌های معمولی، ECC RAM (Error-Correcting Code) می‌تواند خطاهای حافظه را شناسایی و اصلاح کند. این ویژگی جلوی کرش‌های ناگهانی و ازدست‌رفتن داده‌ها را می‌گیرد و برای محیط‌های حساس مثل دیتاسنتر حیاتی است؛
• سیستم ذخیره‌سازی RAID: در سرورها، داده‌ها اغلب روی چند هارد دیسک به‌طور همزمان ذخیره می‌شوند (RAID). این کار علاوه‌بر افزایش سرعت خواندن و نوشتن، امنیت داده‌ها را هم بالا می‌برد؛ چون اگر یک هارد خراب شود، اطلاعات همچنان سالم باقی می‌مانند؛
• منابع تغذیه افزونه (Redundant Power Supplies): برای جلوگیری از خاموشی ناگهانی، بیشتر سرورها دو یا چند پاور مستقل دارند. اگر یکی از آن‌ها از کار بیفتد، دیگری بلافاصله وارد مدار می‌شود و سرور بدون توقف به کارش ادامه می‌دهد.

سخن پایانی

در این مقاله سعی کردیم به‌زبان ساده به پرسش «سرور چیست؟» پاسخ دهیم و انواع سرور را از نظر فنی، کاربردی و هزینه‌ای بررسی کنیم. درک تفاوت‌ها و قابلیت‌های هر سرور به شما کمک می‌کند انتخابی هوشمندانه و متناسب با نیاز پروژه خود داشته باشید.

اگر به‌دنبال یک سرور مطمئن، مقیاس‌پذیر و با پشتیبانی حرفه‌ای هستید، خدمات کلودینو می‌تواند انتخابی عالی برای شروع یا ارتقاء پروژه شما باشد. همین حالا پلن مناسب خود را بررسی و با کارشناسان ما مشورت کنید.

منبع ++